Chuyển giá trong các công ty mẹ – con tại Việt Nam

1. Chuyển giá là gì?

Chuyển giá (transfer pricing) là hành vi định giá không đúng với giá trị thị trường trong các giao dịch hàng hóa, dịch vụ, hoặc tài sản giữa các doanh nghiệp có quan hệ liên kết, đặc biệt trong mô hình công ty mẹ – con hoặc các công ty thuộc tập đoàn xuyên quốc gia. Mục đích chính của chuyển giá thường nhằm tối ưu hóa lợi nhuận, giảm nghĩa vụ thuế thu nhập doanh nghiệp, hoặc chuyển lợi nhuận ra nước ngoài, qua đó né tránh các quy định pháp luật về thuế tại Việt Nam. Hành vi này được quản lý chặt chẽ theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết và Nghị định 20/2025/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 132/2020/NĐ-СР quy định về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết.

Chuyển giá không chỉ là vấn đề kỹ thuật kế toán mà còn là một thách thức pháp lý, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang tăng cường kiểm soát các hoạt động đầu tư nước ngoài và giao dịch liên kết để đảm bảo minh bạch tài chính.

2. Dấu hiệu nhận biết hành vi chuyển giá

Hành vi chuyển giá thường được nhận diện qua các biểu hiện sau, dựa trên thực tiễn và các quy định pháp luật tại Việt Nam:

• Định giá bất thường trong giao dịch liên kết: Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) thường định giá cao hơn thị trường khi nhập khẩu máy móc, thiết bị, hoặc nguyên vật liệu từ công ty mẹ hoặc công ty liên kết ở nước ngoài. Ngược lại, giá bán sản phẩm xuất khẩu thường thấp hơn giá thị trường, dẫn đến doanh nghiệp tại Việt Nam báo lỗ hoặc lợi nhuận thấp, trong khi công ty mẹ đạt lợi nhuận cao.

Ví dụ: Một công ty con tại Việt Nam nhập khẩu thiết bị từ công ty mẹ với giá vượt xa giá thị trường, làm tăng chi phí khấu hao, từ đó giảm lợi nhuận chịu thuế.

• Sử dụng chi phí lãi vay để chuyển lợi nhuận: Công ty mẹ cung cấp nguyên vật liệu hoặc linh kiện theo hình thức trả chậm, sau đó áp dụng lãi suất cao cho khoản vay này. Lợi nhuận của công ty con tại Việt Nam bị chuyển ra ngoài dưới dạng chi phí lãi vay, làm giảm nghĩa vụ thuế.
• Chi phí quảng cáo, khuyến mại bất thường: Một số doanh nghiệp FDI tận dụng chính sách ưu đãi thuế, chẳng hạn giảm trừ chi phí quảng cáo, để chi trả cho các chiến dịch quảng bá thương hiệu toàn cầu của công ty mẹ, thay vì phục vụ thị trường Việt Nam. Điều này làm tăng chi phí tại công ty con, giảm lợi nhuận chịu thuế.
• Khai báo giá trị đầu tư không thực tế: Trong luận chứng kinh tế – kỹ thuật, doanh nghiệp FDI có thể khai báo giá trị máy móc, thiết bị, hoặc bí quyết công nghệ cao hơn thực tế, tạo giá trị ảo về vốn đầu tư. Điều này giúp doanh nghiệp thu hồi vốn nhanh hơn thông qua các giao dịch liên kết.
• Lợi nhuận không tương xứng với ngành nghề: So với các doanh nghiệp cùng ngành, doanh nghiệp FDI thực hiện chuyển giá thường báo cáo chi phí cao bất thường hoặc lợi nhuận thấp không hợp lý, thậm chí lỗ liên tục nhiều năm, dù hoạt động kinh doanh vẫn ổn định.

3. Rủi ro pháp lý của hành vi chuyển giá

Hành vi chuyển giá tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang hoàn thiện khung pháp lý để quản lý các giao dịch liên kết. Các rủi ro chính bao gồm:

• Truy thu thuế và xử phạt hành chính: Theo Điều 16 Nghị định 132/2020/NĐ-CP, cơ quan thuế có quyền áp dụng phương pháp xác định giá thị trường để điều chỉnh giá giao dịch liên kết nếu phát hiện dấu hiệu chuyển giá. Doanh nghiệp vi phạm có thể bị truy thu thuế thu nhập doanh nghiệp, chịu phạt hành chính từ 20% đến 50% số thuế truy thu, và bị tính lãi suất chậm nộp theo quy định.
• Rủi ro pháp lý quốc tế và uy tín doanh nghiệp: Các giao dịch liên kết vi phạm quy định của các hiệp định tránh đánh thuế hai lần mà Việt Nam tham gia có thể dẫn đến tranh chấp pháp lý quốc tế. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến uy tín doanh nghiệp trên thị trường toàn cầu mà còn gây rủi ro về hợp đồng và quan hệ đối tác.
• Tác động tiêu cực đến nền kinh tế Việt Nam: Chuyển giá gây thất thoát nguồn thu thuế, làm giảm nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế – xã hội. Hơn nữa, hành vi này tạo ra cạnh tranh không lành mạnh giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI, làm suy giảm tính minh bạch của môi trường đầu tư.
• Nguy cơ giải thể hoặc phá sản: Một số doanh nghiệp FDI sử dụng chuyển giá để thu hồi vốn nhanh chóng, sau đó có thể ngừng hoạt động, bán lại doanh nghiệp, hoặc tuyên bố phá sản, gây thiệt hại cho đối tác, người lao động, và nền kinh tế địa phương.

4. Giải pháp phòng ngừa rủi ro chuyển giá

Để giảm thiểu rủi ro pháp lý và đảm bảo tuân thủ quy định, doanh nghiệp cần thực hiện các biện pháp sau:

• Tăng cường năng lực kiểm soát nội bộ: Xây dựng đội ngũ chuyên gia về thuế quốc tế và giá thị trường để giám sát các giao dịch liên kết. Đội ngũ này cần được đào tạo chuyên sâu về pháp luật thuế, kỹ năng phân tích, và cập nhật thông tin thị trường toàn cầu.
• Hợp tác với đơn vị tư vấn chuyên nghiệp: Thuê các công ty kiểm toán hoặc tư vấn thuế uy tín để đảm bảo các giao dịch liên kết tuân thủ pháp luật và phù hợp với giá thị trường, từ đó giảm nguy cơ bị cơ quan thuế điều chỉnh.
• Thiết lập chính sách giá minh bạch: Doanh nghiệp cần xây dựng chính sách giá giao dịch liên kết rõ ràng, dựa trên các phương pháp xác định giá được pháp luật công nhận, nhằm tránh các nghi ngờ về chuyển giá.
• Tăng cường giám sát từ cơ quan quản lý: Cơ quan thuế cần đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra các doanh nghiệp FDI có dấu hiệu chuyển giá, đồng thời ứng dụng công nghệ số và cơ sở dữ liệu quốc tế để phát hiện các giao dịch bất thường một cách hiệu quả.

Chuyển giá trong các công ty mẹ – con là một thách thức lớn đối với cả doanh nghiệp và cơ quan quản lý tại Việt Nam. Hành vi này không chỉ gây thất thoát nguồn thu thuế mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý, từ truy thu thuế, xử phạt hành chính đến tranh chấp quốc tế. Doanh nghiệp cần nghiêm túc tuân thủ các quy định tại Nghị định 132/2020/NĐ-CP, chủ động lập hồ sơ giao dịch liên kết, và hợp tác chặt chẽ với cơ quan thuế để đảm bảo tính minh bạch. Đồng thời, cơ quan quản lý nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường giám sát, và ứng dụng công nghệ để tạo môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch, góp phần thu hút đầu tư nước ngoài bền vững.

Ghi chú:

Bài viết này chỉ dành để tham khảo và không được xem là bản tư vấn pháp lý của HTH & Partners. Nội dung bài viết thể hiện ý kiến riêng của HTH & Partners, nội dung này có thể thay đổi mà không cần thông báo trước.

Các quy định pháp luật được viện dẫn trong bài viết có hiệu lực tại thời điểm công bố bài viết, nhưng có thể đã hết hiệu lực hoặc thay đổi khi bạn đọc. Vì vậy, chúng tôi khuyến nghị bạn tham khảo ý kiến chuyên gia pháp lý trước khi áp dụng.